Onderzoek naar optimale pijnverwachting: 'Pijn is per definitie subjectief’
Verwachtingen beïnvloeden pijnervaringen. Volgens psycholoog dr. Kaya J. Peerdeman is dit cruciaal in de pijnzorg. Zo kan de verwachting van minder pijn door gebruik van een medicijn leiden tot daadwerkelijke pijnstilling (placebo-effect), terwijl de verwachting van heftige bijwerkingen of verergering van klachten juist negatieve effecten kan veroorzaken op de pijnervaring. Hoe kunnen we daar in onze patiëntenzorg beter op inspelen?
Kaya Peerdeman ontving een projectsubsidie uit het Den Dulk-Moermans Fonds – een fonds op naam bij het Leids Universiteits Fonds – om onderzoek te doen naar de optimale pijnverwachting. Wij spraken haar over haar project.
Hoe werkt de verwachting van pijn onze ervaring daarvan?
Pijn is per definitie subjectief. De ervaring hangt onder andere af van de sociale context, de individuele gedachten en emoties. ‘Pijn’ is niet iets dat feitelijk in je lijf gebeurt. Als je je teen stoot als je lekker aan het dansen bent, prima, dat is zo weer weg, als je het al merkt. Maar als je die dag al chagrijnig en moe bent en je teen plotseling stoot, dan ervaar je het moment totaal anders. Spring je misschien wel vloekend door het huis!
Het blijkt dat verwachtingen een belangrijke rol spelen bij het ervaren van pijn. De consensus is dat het een soort selffulfilling prophecy is: als je verwacht dat iets pijn gaat doen, is dat vaak ook zo. Positieve verwachtingen hebben positieve effecten en negatieve verwachtingen negatieve. Ik vroeg mij af of dit niet te simpel gedacht is. Daarom doe ik onderzoek naar de voorwaarden van de best mogelijke pijnverwachting.
Bij een medische procedure, een injectie of een operatie weet je dat het pijnlijk wordt. Voor artsen geldt dat ook. Wat geef je dan mee aan zo’n patiënt? Vertel je dan dat het pijn gaat doen of vertel je dat beter niet? Of is het misschien wel slim om de pijn te overdrijven, zodat het uiteindelijk meevalt? Theoretisch en praktijk gestuurd experimenteel onderzoek kan helpen om hier inzicht in te geven.
'Het blijkt dat verwachtingen een belangrijke rol spelen bij het ervaren van pijn'
Je schrijft dat het optimaliseren van verwachtingen de pijnzorg aanzienlijk kan verbeteren. Hoe werkt dat?
Er liggen voor zorgverleners nog veel kansen om mensen optimaal te helpen. Ik wil echt op zoek naar de beste manier om over pijn te communiceren met een patiënt. Realistische verwachtingen zijn belangrijk. Je moet oppassen dat je ervaringen niet mooier maakt dan ze zijn, of gaat liegen. Bij een eerdere studie bleek dat als de onderzoeker voor een flink pijnlijke procedure zegt 'dit doet geen pijn', de deelnemer de onderzoeker naderhand niet meer vertrouwt. Dat is heel schadelijk. Hoe luister je dan de volgende keer naar dezelfde persoon? Vertrouw je een arts nog die jouw pijn zo onderschat heeft? Of nog erger: creëert zo’n moment ook wantrouwen in andere artsen?
Tijdens het onderzoek dat we nu in het lab doen met behulp van de LUF-beurs geven we gezonde mensen elektroden op de arm. Met een stroompje kunnen we ze daarna op een gecontroleerde manier kort pijn doen. Elke keer een seconde. Voorafgaand aan die pijnprikkel krijgen ze op een scherm te zien hoeveel pijn iets gaat doen. Geen pijn, matige pijn of erg hoge pijn. Meestal geeft dat scherm correct aan hoeveel pijn het ongeveer gaat doen. Soms laten we een onderschatting of een overschatting zien. Zo kunnen we zien hoe mensen hierop reageren, hoe hun pijnervaring en ook hun emotionele ervaring beïnvloed worden door hun verwachtingen.
De vraag is ook nog hoe precies we kunnen weten hoeveel pijn iemand zal ervaren, pijn is immers subjectief en wordt door vele factoren beïnvloed. Is het niet realistischer om bredere schattingen mee te geven? Wat is de invloed daarvan op de pijnervaring? Ook dat zal ik in het lab onderzoeken.
Als mensen willen we heel graag de controle hebben, maar dat lukt helaas niet altijd. Je hebt nooit de volledige controle over pijnervaringen en alle sensaties daaromheen. Maar je kunt wel een beetje invloed op de gehele ervaring uitoefenen. En als zorgverleners moeten we daar gebruik van maken om te helpen.
Waarom vind je dit persoonlijk zo’n interessant onderwerp?
Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in mensen. Wat ze doen en waarom ze dat doen. Daarom ben ik Psychologie gaan studeren, in Amsterdam. Pijn is de meest voorkomende lichamelijke klacht bij mensen, het komt heel veel voor. Vooral chronische pijn heeft grote impact op ons leven. We weten al veel over pijn en over behandelingen, maar het is nog niet voldoende. Na de richting Klinische Psychologie en onderzoek op dat vlak ben ik mij daarom met promotieonderzoek gaan richten op pijn en andere lichamelijke klachten. Ik was vooral geïnteresseerd in de mechanismes van placebo-effecten vanwege de relevantie hiervan voor de behandeling van lichamelijke klachten. Dit groeide uit tot onderzoek naar de mechanismes en klinische implicaties van verwachtingen rond pijn en andere klachten in de hoop behandelingen te kunnen verbeteren.
'Vooral chronische pijn heeft grote impact op ons leven'
En nu heb je subsidie gekregen. Wat betekent dat voor jouw project?
Met de beurs van het LUF zijn we nu net begonnen met dataverzameling. We willen twee experimenten doen en zijn nu net met deelnemers in het lab bezig. Dan volgt later in 2022 het tweede experiment en kunnen we die analyses verwerken. Daar komt nog best wat bij kijken, qua programmering van het project! Ik verwacht het echte eindresultaat ergens rond september.
Zonder deze subsidie had ik deze studies niet kunnen doen. Zo kon ik een onderzoeksassistent aannemen, Suzanne Derksen. Zij helpt mij ongelooflijk goed bij het onderzoek. Samen krijg je veel meer gedaan en kom je tot meer en betere ideeën en inzichten, dat is erg waardevol.
Wat ik ook prettig vind is dat de beurs ruimte geeft om al in een vroeg stadium ideeën te toetsen en te experimenteren, zodat we kunnen kijken wat er relevant is. Zo kan ik in de toekomst grotere stappen zetten en meer bereiken. Hopelijk is deze subsidie een opstapje naar groter onderzoek gesubsidieerd door grotere beurzen. Ik wil dan graag onderzoek doen bij pijnpatiënten, om alles wat we nu denken te gaan vinden te kunnen vertalen naar de praktijk. Ik denk dat het ontzettend waardevol onderzoek is – kijken naar de complexiteit van verwachtingen.
Het onderzoek van dr. Peerdeman wordt mogelijk gemaakt door schenkers van het Leids Universiteits Fonds. Ook bijdragen aan belangrijk wetenschappelijk onderzoek? Dat kan bijvoorbeeld door een fonds op naam in te stellen of een bijdrage te doen aan een bestaand fonds. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Heiltje Boumeester via h.boumeester@LUF.leidenuniv.nl via 071 527 5539.