Allereerste summer school voor én door dove academici in Afrika
Een academische studie of carrière is een flinke uitdaging als je doof bent. Al helemaal in Afrika, waar in veel landen geen eens middelbare dovenscholen zijn. Een team Leidse wetenschappers organiseert in Ghana de eerste summer school voor én door dove academici op het Afrikaanse continent. We spraken de organisatoren - deels zelf doof – vlak voor vertrek.
‘Het is echt een unieke gebeurtenis,’ zegt Victoria Nyst. Nyst doet als taalwetenschapper aan de Universiteit Leiden al jaren onderzoek naar de vele gebarentalen die gebruikt worden op het Afrikaanse continent. Zij is samen met enkele van haar promovendi de drijvende kracht achter de African School of Deaf Studies, die van 1 t/m 16 augustus plaatsvindt in Accra, Ghana. De deelnemers komen uit elf verschillende Afrikaanse landen en zijn allemaal doof. Nyst: ‘Het is voor het eerst dat er een dergelijke internationale, academische bijeenkomst voor doven is in Afrika.’
Dove deelnemers en dove docenten
Ook veel van de docenten, gerenommeerde wetenschappers op het gebied van doofheid en gebarentalen, zijn doof. Twee weken lang wisselen zij en de deelnemers kennis uit over onderzoek naar doofheid, gebarentalen en alles wat daar aan raakt. Dat gebeurt allemaal in gebarentaal. ‘Dat betekent dat veel deelnemers voor het eerst zonder beperkingen met hun vak of studie bezig kunnen zijn,’ zegt Nyst. Ze kijkt dan ook erg uit naar de gemeenschap die hierdoor zal ontstaan. ‘Voor het eerst zijn zij als doven niet in de minderheid, en kunnen ze praktisch zonder beperkingen met hun vak of studie bezig zijn.’
Daarnaast kunnen de deelnemers hun vaak kleine kring van dove kennissen en gelijkgestemden uitbreiden. ‘Het is als dove in Europa al niet makkelijk om een universitaire studie te doen, en het onderzoek in te gaan,’ zegt Nyst. ‘Als je bedenkt dat in veel Afrikaanse landen niet eens middelbare scholen voor doven zijn, kun je wel nagaan hoeveel onze deelnemers hebben moeten overwinnen om op de universiteit te komen. Daar zijn ze dan vaak de enige dove.’ De summer school brengt hen voor het eerst bijeen – met een academische reden, niet bijvoorbeeld voor een sporttoernooi voor doven. ‘Dat levert hopelijk ook nieuwe samenwerkingen en onderzoeksprojecten op.’
Oude en nieuwe gebarentalen vergelijken
Promovenda Marta Morgado is ook nauw betrokken bij de summer school. Morgado is doof, en werkte eerder als docent aan een dovenschool in Portugal. Voor haar promotieonderzoek vergelijkt de Portugese de gebarentalen in twee kleine dorpjes, één in Ghana en één in Ivoorkust. ‘Het Ghanese dorp heeft een lange geschiedenis van dove inwoners in het dorp en daarmee dus ook een eigen gebarentaal. In het dorp in Ivoorkust is pas sinds kort een dovengemeenschap, en de gebarentaal is dus vrij jong.’
Tijdens de summer school zal Morgado colleges verzorgen over het maken van gebarentaal-woordenboeken en over literatuur in gebarentaal. Ze heeft ervaring met beide: ze maakte al twee woordenboeken voor gebarentalen die gebruikt worden in Guinee-Bissau, en schreef boeken in gebarentaal. Eigenlijk waren dat tweetalige boeken, in zowel Portugees als Portugese gebarentaal. ‘Onder doven heerst een sterke cultuur van verhalen vertellen. Kijk maar eens op YouTube: dat staat vol met video’s van verhalen in gebarentaal.’ Verhalen van Afrikaanse doven zijn er nog weinig. Morgado hoopt de deelnemers te kunnen inspireren ook hun verhalen te delen. ‘En dat zij op hun beurt weer andere doven in hun thuisland inspireren.’
Kennis delen in het thuisland
Het doorgeven van kennis in het thuisland is een belangrijk doel van de summer school, legt Morgado uit. Onder andere vanwege het grote animo voor de summer school: ze konden twintig deelnemers toelaten, maar hadden ruim zeventig aanmeldingen. ‘De geselecteerde deelnemers kunnen hopelijk na afloop hun niet-geselecteerde landgenoten weer inlichten. En bijvoorbeeld thuis woordenboeken gaan maken, naar aanleiding van mijn college.’
Afrikaanse gebarentalen documenteren
Het idee voor de summer school kwam voort uit de fascinatie die Mac-Hadjah en zijn collega’s zelf hebben voor de Afrikaanse gebarentalen. ‘We doen zo iets terug voor de gebruikers van de talen die wij zo graag bestuderen. Het doel van de summer school is dan ook om deelnemers de nieuwste wetenschappelijke inzichten en onderzoeksvaardigheden mee te geven.’ Hij hoopt dat zij daarmee in staat zullen zijn om de vele Afrikaanse gebarentalen die nog niet zijn vastgelegd, goed te documenteren.
Timothy Mac-Hadjah doet in de groep van Nyst onderzoek naar de manier waarop gebaren van horenden invloed hebben op gebarentalen. ‘Ik kijk met name naar op welk moment dat gebeurt: alleen bij het ontstaan van de gebarentaal, of ook later nog. Daarbij vergelijk ik Ghanese gebarentaal met Amerikaanse gebarentaal.’ Mac-Hadjah komt zelf uit Ghana, en is verantwoordelijk voor alle logistiek van de summer school. ‘Ik heb gestudeerd en gewerkt aan de Universiteit van Ghana, onze samenwerkingspartner voor de summer school. Dus dat maakt het makkelijk.’
Mac-Hadjah kijkt ook uit naar de taalsituatie tijdens de summer school. ‘Uiteraard zullen alle colleges, werkgroepen en discussies in gebarentaal plaatsvinden. Elke deelnemer beheerst natuurlijk de gebarentaal uit zijn of haar land, en misschien nog wel een tweede lokale gebarentaal. Maar lang niet alle deelnemers beheersen de internationale gebarentaal. Als taalwetenschapper ben ik ontzettend benieuwd hoe dit gaat uitpakken, en hoe de deelnemers toch met elkaar in gesprek zullen raken.’
Positie van Afrikaanse doven verbeteren
Het Leidse team is van plan om de summer school jaarlijks te laten terugkeren. Elk jaar in een ander land in Afrika, om zo nog meer mensen in staat te stellen te komen. Nyst: ‘Deze dove studenten en onderzoekers zijn de beleidsmakers van de toekomst.’ De dovengemeenschappen in Afrika zijn meer en meer bezig met het versterken van hun positie, met als motto nothing about us, without us: ze willen zelf een rol spelen in beslissingen die over doven en gebarentalen gaan. ‘Het delen van kennis, met elkaar maar ook met Europese en Amerikaanse wetenschappers én ervaringsdeskundigen, helpt bij die missie.’
Tekst: Marieke Epping
Foto's: Victoria Nyst
De African School for Deaf Studies is een samenwerking tussen het Centre for Linguistics van de Universiteit Leiden en de Linguistics Faculty van de University of Ghana, Legon. Het initiatief wordt gefinancierd door de Leiden Africa Studies Assembly (LeidenASA).
De summer school is onderdeel van een groter onderzoeksproject van Victoria Nyst naar taalsocialisatie bij dove families in Afrika, waarbij zij samenwerkt met onderzoekers van de faculteit Sociale Wetenschappen. Dit project wordt mogelijk gemaakt door de schenkers van het LUF.
De deelnemers van de summer school over hun ervaringen
Deze video kan niet worden getoond omdat u geen cookies heeft geaccepteerd.
Verlaat onze website om deze video te bekijken.