Rechtvaardige duurzaamheidstransities

Hoogleraar Governance of Sustainability Eefje Cuppen doet onderzoek naar duurzaamheidstransities. Daarbij houdt ze ook rekening met maatschappelijke waarden, zoals rechtvaardigheid en gelijkheid. Hoe reduceer je bijvoorbeeld op een eerlijke manier genoeg CO2?

Er liggen enorme opgaven op het gebied van klimaatverandering, biodiversiteit, water en grondstoffen. Eefje Cuppen is samen met haar collega’s van Milieukunde, Antropologie en Archeologie aangesteld bij Liveable Planet om te bouwen aan interdisciplinair onderzoek over duurzaamheid. Haar leerstoel richt zich op het nagaan van grote duurzaamheidsveranderingen. Hoe gaat de samenwerking tussen verschillende partijen in de wetenschap, het bedrijfsleven en de samenleving? Zo probeert Cuppen recht te doen aan allerlei maatschappelijke en ecologische waarden. Met tijd en aandacht voor al die verschillende belangen kunnen belangrijke transities dan ook écht worden doorgezet.

Project op het snijvlak van effectiviteit én rechtvaardigheid

Een voorbeeld. Op dit moment werkt Cuppen samen met de TU Delft, de Universiteit Leiden en 11 partijen in de energiesector aan een project over de energietransitie – een transitie die naast effectief óók rechtvaardig moet zijn. Vanwege de ongelijke verdeling van lusten en lasten, bijvoorbeeld slecht geïsoleerde huurwoningen, komen energiekosten voor sommige mensen veel harder aan. ‘Eén van de partners in ons project heeft een model ontwikkeld die het energiesysteem in een wijk of stad simuleert. Dat model kan worden gebruikt om te verkennen op welke manier die omgeving klimaatneutraal zou kunnen worden verwarmd tegen zo laag mogelijk kosten,’ legt Cuppen uit. Deze modellen zijn sturend, maar houden geen rekening met rechtvaardige oplossingen.

Daarom ontwikkelen Cuppen en collega’s een methode waarin rechtvaardigheid wél wordt meegenomen. ‘Dat is lastig omdat rechtvaardigheid zich niet zo gemakkelijk laat uitdrukken. Het is een begrip waar verschillende meningen over bestaan. De bouw van die methode en de samenwerking daarin met bijvoorbeeld de gemeente, de netbeheerder, de woningbouwcoöperatie en een bewonersvereniging is daarom ook belangrijker dan de uitkomsten van het model zelf. Zo denken we met z’n allen na over de elementen die moeten worden meegenomen en gaan we in gesprek over wat effectief én rechtvaardig is.’ Vervolgens testen ze of deze methode daadwerkelijk leidt tot andere beslissingen bij de betrokken organisaties.

Op het lijf geschreven

‘Deze opdracht is me op het lijf geschreven. Al sinds mijn studietijd heb ik een fascinatie voor de interactie tussen technologie en innovatie, beleid en maatschappij,’ vertelt Cuppen. ‘Veel van de oplossingen om onze systemen op een duurzame manier in te richten zijn technisch al lang beschikbaar. Maar die oplossingen worden vaak niet gebruikt, omdat er allerlei botsende belangen zijn.’ Moeilijk aan dit soort onderzoek is dat het enorm interdisciplinair is en men ook samenwerkt met partijen buiten de wetenschap. Daar zijn subsidies niet altijd goed op ingericht, waardoor het lastig is om financiering te krijgen. Daarnaast vergt het doen van maatschappelijk onderzoek veel aandacht voor ethische kwesties en bestaande machtsstructuren, wat vaak bij externe partijen tot vragen leidt.

Meer inzicht in maatschappelijke afwegingen

Cuppen hoopt dat ze met hun onderzoek bijdragen aan meer inzicht in hoe, waar en welke afwegingen (moeten) worden gemaakt op duurzaamheidsgebied, zodat hier in de ontwikkeling van beleid rekening mee kan worden gehouden. ‘Ik vind het belangrijk om daarnaast het onderwijs te voeden. Studenten werken mee aan projecten en we gebruiken de inzichten uit onderzoek in onze vakken. Binnen de MSc Governance of Sustainability leiden we ieder jaar zo’n 100 studenten op die straks aan de slag gaan met het vormgeven aan de duurzaamheidstransities. Als zij daarbij deze kennis kunnen meenemen, wordt de maatschappij daar absoluut beter van.’

Talent alleen is niet genoeg. Juist nu de wereld snakt naar slimme en duurzame antwoorden, is het van belang om onderzoekers de kans geven om hun werk te doen. Leiden heeft het talent en de kennis om mee te denken over structurele oplossingen, maar zonder financiële steun gaan veel onderzoeken niet door en blijven vragen onbeantwoord. Daarom vraagt het Leids Universiteits Fonds iedereen die onze universiteit een warm hart toedraagt om samen het verschil te maken. Voor de talenten van nu, zodat zij bij kunnen dragen aan de wereld van morgen!